NSA – § 5 rozporządzenia I OPS 3/10
NSA - rozporządzenia
Na dzień 7 grudnia 2010 roku jest zaplanowane posiedzenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w składzie siedmiu sędziów – w związku z poglądem wyrażonym przez Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 1 marca 2010 w sprawie P 107/08 - ma rozstrzygnąć zagadnienie, czy § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r., w sprawie wykonania dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej, stanowi podstawę do orzekania w trybie administracyjnym, czy dana nieruchomość lub jej część (nieruchomość ziemska) podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu PKWN z dnia 6 września 2944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Mając na względzie wagę takiego rozstrzygnięcia dla Członków PTZ, Polskie Towarzystwo Ziemiańskie złożyło wniosek o dopuszczenie do tego postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym i przedstawiło temu Sądowi swoje stanowisko w tej sprawie (plik do pobrania: PTZ wystąpienie do NSA 29.11.2010.pdf). W związku z brakiem stawiennictwa Prokuratora Prokuratury Krajowej (którego udział w rozprawie jest obowiązkowy), termin rozprawy został odroczony do dnia 10 stycznia 2011 r. Do postępowania zostało też dopuszczone Polskie Towarzystwo Ziemiańskie, które w tej sytuacji w dniu 4 stycznia złożyło dalsze stanowisko w sprawie (NSA I OPS 3-10 Pismo PTZ z 2011-01-04a.pdf), w którym zwraca się uwagę m.in. na to, iż par. 5 rozporządzenia z dnia 1 marca 1945 r. nie przenosił na władze administracyjne żadnych kompetencji, co do orzekania czy dana nieruchomość podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Już od samego początku (również przed wydaniem tego rozporządzenia, opublikowanego ponad pół roku wydaniu dekretu o reformie rolnej), orzeczenia w tych sprawach wydawane były przez władze administracyjne, na mocy przepisów ustawowych. Obowiązek wydawania takich orzeczeń był przy tym konsekwentnie wskazywany tak przez najwyższe organy ówczesnej władzy, jak i przez późniejszy Sejm ustawodawczy w treści uchwalanych innych przepisów. Korzystając ze statusu strony w tym postępowaniu przedstawiamy też stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich w tej sprawie (OPS 3_10 Stanowisko RPO.pdf) oraz Ministra Rolnictwa (OPS 3_10 Stanowisko MRiRW.pdf) Odnosząc się w wielkim skrócie do przedstawionych stanowisk, PTZ podziela wiele wniosków Rzecznika Praw Obywatelskich, natomiast zupełnie nie może zgodzić się ze stanowiskiem Ministra Rolnictwa, z którego w istocie wynika, iż przepisy dekretu o reformie rolnej upoważniały organy państwa do przejmowania wszystkiego, co dany organ (w praktyce dany urzędnik) uważały za stosowne, na zasadzie pełnej dowolności. Zdaniem Ministra Rolnictwa dopiero (siłą rzeczy po takim przejęciu) decyzja o braku podpadania danej nieruchomości pod przepisy dekretu o reformie rolnej powodowała skutki rzeczowe wobec Skarbu Państwa. Takie stanowisko jest nie do zaakceptowania. Zdaniem PTZ, jeśli ówczesne władze uznaje się za władze państwowe, to mogły one prowadzić działania i tym samym dokonywać przejęć tylko na podstawie odpowiednich decyzji, od których służył środek odwoławczy. Natomiast żadna władza państwowa nie ma prawa do działania na zasadzie dowolności, a już z pewnością takie działania nie mogą wywoływać żadnych skutków prawnych. W dniu 10 stycznia 2011 NSA w składzie 7 sędziów podjął uchwałę w treści której stwierdził, iż przepisy par. 5 rozporządzenia wykonawczego Ministra Rolnictwa z dnia 1 marca 1945 r., nadal obowiązują. (uchwała wraz z uzasadnieniem - plik do pobrania już wkrótce) Oznacza to, że obecnie (tak jak przed orzeczeniem Trybunału) obowiązywał będzie tryb administracyjny, a wojewodowie i Minister Rolnictwa nie powinni już umarzać postępowań w tym przedmiocie. Bardzo dla nas istotnym jest też wyrażony przez NSA pogląd, iż skoro dekret (jak się powszechnie przyjmuje, choć wydaje się to wątpliwe) zadziałał jednorazowo z dniem jego opublikowania, to dokonana w dniu 17 stycznia 1945 r. jego nowelizacja polegająca na usunięciu słów "o charakterze rolniczym" (w brzmieniu pierwotnym dekret dotyczył "nieruchomości ziemskich o charakterze rolniczym") była bez żadnego znaczenia. Zdaniem NSA, skoro z dniem opublikowania dekretu (13 września 1944) przeszły na własność państwa nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym, to w styczniu 1945 roku nie mogły już przejść nieruchomości ziemskie o innym charakterze na skutek nowelizacji dekretu. Oznacza to, że nieruchomości podlegające dekretowi musiały, zdaniem NSA, spełniać jednocześnie dwie przesłanki. Po pierwsze być nieruchomościami ziemskimi, a po drugie mieć charakter rolniczy. Wydaje się, iż wypływa z tego jasny wniosek, że dekret nie obejmował swoim działaniem zespołów dworsko (lub pałacowo) parkowych, jako nie posiadających charakteru rolniczego. Powyższe może być bardzo istotne dla osób starających się o odzyskanie tych obiektów.